Een kostbaar geschenk

Rond mijn achttiende kwamen mijn grootouders van moeders kant op een zaterdag langs op de thee, vol van een lezing die ze eerder die dag hadden bezocht. Gefascineerd luisterde ik naar hun verslag en bedacht me dat ik de volgende keer graag mee zou willen.

Zelfs nu nog, decennia later, herken ik op de Baarnse weg richting Soestdijk de afslag naar de locatie van de lezing van toen. Spreker: Wolter Keers. De eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat ik die ochtend weinig van zijn woorden snapte. En toch vertrok ik met het verwarrende gevoel even in een richting te hebben gekeken waarvan ik het bestaan nooit had vermoed.

In de film Fanny & Alexander van de Zweedse regisseur Ingmar Bergmann zit een vergelijkbaar moment van herkenning verstopt. Een voor het slapengaan verteld verhaal over een wanhopige, jonge reiziger die op zijn eenzame weg door een fel uitgelicht landschap, zonder beschermende schaduwplekken, stuit op een bron waar hij tot zijn geluk een grijsaard treft die hem een verhaal vertelt…

Het was alsof ik die jonge reiziger uit Bergmanns film was. Een jongeman die niet wist waar hij vandaan kwam en waar hij naartoe reisde.

Een reiziger die het gevoel had door een doolhof te lopen. En die bij elke splitsing opnieuw de juiste voortzetting diende te kiezen. Goed is de keuze die hem dichter bij zijn eindbestemming brengt. Liefst sneller dan andere reizigers.

Succes en falen lijken objectief te meten grootheden. Zoals Cito-toetsen, bonussen en Facebook-vriendschappen ons de impressie geven dat er een objectieve meetlat van succes bestaat.

Meesterlijk uitgebeeld in het archetype van de bisschop in Bergmanns film. De rechtlijnige stiefvader die de kinderen Fanny en Alexander op hardhandige wijze leert om onderscheid te maken tussen goed en fout. Zijn huis voelt aan als een gevangenis. Geen treffender beeld van de doolhoffase in ons leven.

Als dan ten slote de wijze Isaac, vriend van hun grootmoeder, erin slaagt om de kinderen via een magische truc te laten ontsnappen, betreden beiden een nieuwe, organische wereld.

Na de magische kindertijd en het goedfout- denken van de volwassenheid doemt het beeld van het labyrint op. Goed en fout blijken ineens niet meer te bestaan. Er is maar één weg, lijkt het labyrint te zeggen, en dat is de weg die we toch al nemen.

Ik herinner me hoe Hein Thijssen (editie 1-2008) op zijn 82^e een grote glimlach op zijn gezicht toverde toen het niet meer wilde lukken om zijn sokken aan te trekken. Logisch was die glimlach natuurlijk niet, gezien het steeds meer haperende lichaam.

Ook Marten Toonder en Kees Brusse vertelden beiden op hun oude dag over die wonderlijke tegenstelling: aan de ene kant dat steeds gebrekkiger functionerende lichaam en aan de andere kant het besef dat er aan de binnenkant iets leek te zitten dat vreemd genoeg geen enkele last had van ouderdom. Een soort eeuwig jeugdige geestelijke kern.

We zijn het niet gewend om die kant op te kijken. Zo gewend als we zijn om te leven in ‘de krappe, volgestouwde zolder van het hoofd, waar spinnenwebben, oude rommel, niet onderzochte, maar gekoesterde geloofjes wonen, en spoken en geheimen,’ zoals Hans Laurentius onlangs treffend beschreef in een column in het blad Inzicht.

Staande aan de bron uit Isaacs verhaal in Fanny & Alexander komen we bij zinnen. We ontdekken een soort kern waar we altijd overheen hebben gekeken.

Eenmaal op de terugweg uit het labyrint lijkt de weg nooit meer dezelfde te zijn. Alsof de kennismaking met de gevonden ‘kern’ zich vertaalt in een achtergrondgevoel dat alles anders maakt. Zoë Joncheere spreekt in wintereditie 2013-14 over een ‘omgekeerd bewustzijn’.

Bart Hommersen