Een kostbaar geschenk: een Jung-artikel uit Vruchtbare Aarde

Een kostbaar geschenk: het zinvolle toeval

LAGO DI JUNG

Het is al weer een halve eeuw geleden dat een goudgekleurde tor tegen het raam tikte van de praktijkruimte van C.G. Jung. Een patiënte had hem zojuist verteld over een droom waarin ze een gouden scarabee ten geschenke had gekregen. Weinig mensen zouden aandacht aan het getik hebben besteed. En nog minder zouden er meer in hebben gezien dan stom toeval. De Zwitserse psychiater dacht er anders over. Hij blies een oud idee uit de Chinese, Griekse en Westerse filosofie nieuw leven in, onder de naam: synchroniciteit.

“Kijk�, zei de Zwitserse psychiater C.G. Jung in juli 1955 tegen een verslaggever van een Zwitserse krant. “Ik weet dat ik hier zit en met u aan het praten ben en u weet hetzelfde. Tussen ons heeft een uitwisseling van woorden plaats. Maar behalve onze woorden zijn er zoveel andere dingen die zich van de een naar de ander bewegen: gevoelens, beelden, gedeelten van de ziel. Als we ons verlaten op de natuurwetenschap en de zogenaamde realistische kijk op de wereld, zijn we ons er vaak niet van bewust hoezeer we abstraheren en isoleren. De ware werkelijkheid kan men alleen geestelijk benaderen.�

Mijn grootmoeder had een paar boeken van Freud, Adler en Jung op de plank staan. Die van Freud en Adler moesten er uiteindelijk aan geloven, maar Jung mocht blijven staan. Vlak voor haar negentigste verjaardag sprak ze enthousiast over een aan Jung gewijde radio-uitzending, waar ze zo door getroffen was dat ze er een cassettebandje van had opgevraagd.

In 1999 zou ons gezin twee weken doorbrengen aan het Lago Maggiore. Niet zo ver van de plek waar Jung in 1951 zijn beroemd geworden Ascona-lezing over ‘toeval’ hield. Jung moest natuurlijk mee, in boekvorm. Wie anders? En na een hernieuwde kennismaking met de soms verbluffende inzichten van de oude Zwitserse meester was ik bereid het Lago Maggiore om te dopen tot Lago di Jung.

Op de laatste dag kon ik het niet laten. Enigszins beschroomd klopte ik in de stromende regen aan bij Casa Eranos, het huis waar Jung vijftig jaar eerder zijn lezing had gehouden. De plek waarvan een enkeling zich nog herinnert hoe Jung hier tussen de lezingen door, in de tuin onder de bomen, zo intens en onbedaarlijk in lachen kon uitbarsten dat toeristen op de hoofdweg langs het huis stopten en de tuin in kwamen om te vragen wie daar toch zo aan het lachen was.

Terwijl mijn gezin in de auto wachtte, ging de deur open, ik werd binnen uitgenodigd en vertelde over mijn plannen tot het schrijven van een artikel, en keek ondertussen naar buiten, over het meer, zoals de aanwezigen een halve eeuw eerder ook over het meer zullen hebben gekeken. Even later was een medewerkster tot mijn schrik druk doende twee oude foto’s met een mes los te snijden uit een dik fotoboek.

Slapeloosheid

Hier in dit huis gebeurde het na lang aarzelen dan toch dat de Zwitserse psychiater zijn gedachten onder woorden bracht over ‘betekenisvolle verschijnselen die samen lijken te vallen alsof ze een zijn’. De Zwitserse psychiater blies een oud idee uit de Chinese, Griekse en Westerse filosofie nieuw leven in en voorzag het van een nieuwe naam: synchroniciteit.

Stel, aldus Jung, in zijn Ascona-rede, dat iemand het nummer van zijn tramkaartje onthoudt en thuis een telefoontje krijgt van iemand die hetzelfde getal laat vallen. ’s Avonds koopt hij een schouwburgkaartje waarop wederom dat nummer staat. Is dat toeval? Een mens maakt zoiets weliswaar niet vaak mee, zei Jung, maar het zou kunnen.

Het wordt evenwel moeilijker in toeval te blijven geloven, aldus Jung, als de toevalligheden zich blijven opstapelen. Hij gaf zijn gehoor tal van voorbeelden.

Het leven is niet in statistieken te vangen, zal Jung in 1960 in een interview met de Sunday Times zeggen. “Het leven vormt altijd weer de uitzondering die de regel bevestigt.�

Neem het volgende voorbeeld van een jonge patiënte die Jung ooit door een arts uit een Zwitsers dorpje was gestuurd vanwege haar ongeneeslijke slapeloosheid. “Ze kwijnde weg door gebrek aan slaap en door de slaapmiddelen.�

Jung probeerde haar duidelijk te maken hoe belangrijk het voor een mens is om zich te kunnen ontspannen. Hij vertelde hoe hij zichzelf ontspande door te zeilen op het meer nabij zijn huis. Hij beschreef de gewaarwording van je te laten voortstuwen door de wind... “Ik zag aan haar ogen dat ze er niets van begreep; verstandelijk wel, maar verder niet. Hoe ik ook praatte, het hielp niets.�

Jung: “Terwijl ik zo sprak over zeilen en de wind, hoorde ik ineens de stem van mijn moeder, zoals zij een wiegeliedje placht te zingen voor mijn zusje toen ik acht of negen jaar was. Een liedje over een klein meisje in een bootje op de Rijn, met visjes eromheen. Bijna onwillekeurig zette ik mijn verhaal aan de vrouw voort op de melodie van het slaapliedje. Ik begon voor haar te zingen. En terwijl ik zong, zag ik dat ze in een soort betovering raakte.�

Maar het consult liep ten einde. “Ik vergat haar naam en ook die van de huisarts die haar naar me had toegestuurd.� Jaren later kwam hij deze arts echter tegen op een congres. Hij vroeg Jung of hij zich het geval van de jonge vrouw nog herinnerde. “Ja zeker,� zei deze. “En ik had zo graag vernomen hoe het haar is vergaan.�

Maar u weet toch, zei de arts, dat ze volledig genezen is thuisgekomen? “Ik heb me steeds afgevraagd hoe u dat heeft klaargespeeld,� zei de verbaasde arts. “Alles wat zij me wist te vertellen was een verhaaltje over zeilen en wind. Maar ze heeft nooit duidelijk kunnen maken wat u nu echt hebt gedaan. Ze kon het zich vermoedelijk niet meer herinneren. U zal toch wel iets meer hebben gedaan dan een liedje over een bootje neuriën?�

Jung: “Hoe kon ik hem uitleggen dat ik slechts had geluisterd naar een stem die binnenin mij had geklonken? En dat ik me door die stem had laten leiden. Hoe moest ik hem vertellen dat ik een slaapliedje had gezongen met de stem van mijn moeder? Betovering door gezang is een van ’s werelds oudste geneeswijzen.�

Laatste ontmoeting

Aan de Chileense schrijver/diplomaat Miguel Serrano zal Jung in 1959 zeggen: “Volgens mij is het enige belangrijke in het leven om je natuur te volgen. Een tijger moet een goede tijger zijn. De mens moet een mens zijn. Om te weten hoe je een mens moet zijn, moet je je natuur volgen en je door je natuur laten leiden, waarbij er onverwachte dingen kunnen gebeuren die uiterst belangrijk kunnen zijn.�

In misschien wel het mooiste boek over Jung, beschrijft Laurens van der Post zijn laatste ontmoeting met Jung. “Zoals altijd liep hij, met dat ingeboren gevoel voor goede manieren dat hem eigen was, met me mee het pad af. Even stond hij daar bij het hek, misschien iets zwaarder dan gewoonlijk op zijn stok leunend. Hij wuifde me gedag, terwijl hij in zijn jongensachtige Engels zei: I’ll be seeing you.’

Na dat bezoek was Van der Post naar Afrika gereisd, het werelddeel waar hijzelf was geboren en waar hij een groot deel van zijn leven had doorgebracht. Op de terugweg naar Europa lag hij in de hut van het schip, terneergeslagen door de staat waarin hij zijn geboorteland had aangetroffen. Hij kon de slaap niet vatten. De sterkste slaapmiddelen hielpen hem al dagen niet meer.

“En toen op een middag, doodop, van uitputting zwevend tussen waken en slapen, zag ik mezelf plotseling in een diepe, donkere vallei – in een door lawines bezocht landschap, tussen steile, met sneeuw bedekte bergen. Ik was vervuld van een voorgevoel van een ontzettende ramp. Ik wist dat zelfs het verheffen van mijn stem in deze wereld tot gevolg kon hebben dat de lawines op me neerstortten.

“Maar plotseling, ver weg aan het einde van de vallei op een bergtop nog gevangen in het licht van de zon, verscheen Jung. Hij stond daar maar even, zoals ik hem had zien staan aan het hek van de tuin bij zijn huis, hij zwaaide en riep naar me. I’ll be seeing you. Toen verdween hij achter de berg.�

Laurens van der Post viel in slaap. Het eerste wat hij de volgende dag las in het uitgeschreven nieuws van de scheepsradio, was het bericht dat Jung de middag ervoor in Zürich (Küsnacht) was gestorven.


  Een artikel uit:

image

Een ingekorte versie van een Jung-artikel uit VA editie 4-1999: de wonderlijke inspiratie die uitgaat van de inzichten van de Zwitserse psychiater Carl Gustav Jung.

Het volledige artikel van 12 pagina's is onlangs verschenen  als digitale heruitgave van een serie gouden artikelen en interviews uit Vruchtbare Aarde.


VA 3-2014
Jens Würster - arts in een homeopathische kliniek in Zwitserland: ‘Kungfu helpt me in evenwicht te blijven’ 

DVD Najac


image
Jubileumartikelen

Een gesprek met de huisarts H.C. Moolenburgh over zijn visie op de geneeskunde waarin zelfs humor, sprookjes en zenverhalen een plek hebben.