Bij de eerste vertoning in het Amsterdamse City Theater eind 2004 lijkt er een siddering door de zaal te gaan. Het verhaal is haast te ongelooflijk om waar te zijn. Een humoristische maar tegelijk ook bijzonder serieuze parodie op de filosofie van de Wereldhandelsorganisatie. Je moet er maar op komen, je moet het lef maar hebben en dan ook nog genoeg kennis van zaken hebben om je staande te kunnen houden voor een zaal die ervan overtuigd is te luisteren naar een officiële toespraak van de Wereldhandelsorganisatie WHO. Het publiek op het IDFA documentairefestival is in ieder geval zo tevreden dat ze de documentaire over de WHO-parodie beloont met de hoogste waardering: de publieksprijs voor de beste documentaire 2004.
We zien Andy Bichlbaum in zijn rol van hoge WHO-vertegenwoordiger voor een publiek van juristen in Salzburg pleiten voor de afschaffing van de siësta in Spanje en voor de verkoop van verkiezingsstemmen aan de hoogste bieder; even later in Finland voor de terugkeer van een moderne variant van de slavernij. En gestoken in een goudkleurig pak met ingebouwde monitor, die managers in staat stelt ondergeschikten in de gaten te houden en desgewenst bij de les te houden door een elektrisch shockje toe te dienen.
Hoe extreem moet het betoog worden voordat een publiek “wakker” wordt? De vraag die de twee WHO-acteurs Mike Bonanno en Andy Bichlbaum in het City-theater onmiddellijk wordt gesteld. Het is exact dezelfde verbazing, leggen ze uit, die zijzelf ook voortdurend voelden tijdens hun optredens. Hoe extreem ze de WHO-filosofie ook verwoordden, een weerwoord uit de zaal kregen ze nooit.
In Salzburg kijken de conferentiebezoekers stoïcijns voor zich uit wanneer de zogenaamde WHO-topman uitlegt dat de Amerikaanse verkiezingen veel efficiënter zouden verlopen wanneer arme stemgemachtigden hun stem op internet zouden verkopen aan welvarende, weldenkende burgers. Dan gaat de stem van de arme kiezer tenminste niet verloren. Sterker nog: de arme kiezer verdient er zelfs aan.
Het gebrek aan commentaar is voor Andy en Mike reden om de scherpe
kantjes van de WHO-filosofie bij een volgend optreden nog wat verder
aan te scherpen. Maar het publiek blijft alles zonder morren
accepteren. De suggestie om geweld te mogen gebruiken in de
bananenhandel als dit de enige optie lijkt om vrijhandel te garanderen
en de bananenprijzen laag te houden? “Misschien is dat de ke
erzijde van
macht: het gevoel van een zaal: ‘Wie zijn wij om het gelijk van de
invloedrijkste persoonlijkheid in de zaal te betwisten’?” .
Hoe is het tweetal op het idee gekomen? Het is allemaal begonnen, vertelt Mike Bonanno, met een parodie op de officiële website van George Bush. Op diens website werd in de jaren negentig gemeld dat de man als gouverneur een zegen was geweest voor het milieu, en dat was een conclusie die hen enigszins bezijden de waarheid leek. “We besloten een tweede Bush-site te openen, een meer verantwoorde ditmaal, waarin de “fouten” waren gecorrigeerd.” Een paar jaar later kwam het idee op iets dergelijks te doen met de website van de Wereldhandelsorganisatie WHO. “Vlak voor de protesten tegen de WHO in Seattle in 1999 maakten we een parodie op de officiële WHO-website, onder de naam www.gatt.org.”
De geparodieerde website zag er blijkbaar authentiek uit, want al spoedig kwamen de eerste uitnodigingen binnen om lezingen te komen geven. Andy en Mike besloten de uitdaging aan te nemen en de filosofie van de WHO zo helder mogelijk uiteen te komen zetten. Zo glashelder dat ook de keerzijden voor de aanwezigen duidelijk zouden worden. “Een kwestie van het ‘volume’ wat harder zetten tot de ideeën een lachspiegeleffect krijgen. Maar hoe absurd onze voorstellen ook waren, om de een of andere reden bleven ze voor ons publiek acceptabel.” De overdrijvingen werden niet doorzien.
De WHO mag dan wel beweren op te komen voor de armen in de wereld;
ze
mag dan wel een nobele vrijhandelsfilosofie omarmen, maar dat is wel de
“vrijheid” van de grote jongens in het handelsspel. De feiten zijn,
aldus Andy en Mike, dat de WHO er helemaal niet in slaagt de armen te
helpen; dat de kloof tussen arm en rijk de afgelopen 25 jaar juist
enorm veel groter is geworden. “Ons probleem: hoe corrupt en walgelijk
we de vrijemarktfilosofie ook voorsteld
en,
ons publiek
was het er
altijd mee eens.”
Na Andy Bichlbaums ludieke Finse
optreden in het zakenkostuum van de
toekomst – een goudkleurig “fallus-pak met monitor” om dwarse
werknemers in lagelonenlanden onder controle te kunnen houden – bedankt
de dagvoorzitter de
vermeende
WHO-spreker tot drie keer toe,
om hem
vervolgens als eregast aan tafel uit te
nodigen.
Tijdens een bijeenkomst in Sydney
kondigen
Mike
en Andy
in hun rol van
WHO-officials aan een belangrijke mededeling te gaan doen – en wel de
boodschap dat de WHO zich na grondig zelfonderzoek
heeft besloten op te
heffen, om een doorstart te kunnen maken naar een Wereldorganisatie die
zich verantwoordelijk acht voor alle wereldburgers en niet alleen voor
de meest welgestelden. Na afloop ontvangen de twee tal van
steunbetuigingen van de aanwezigen. En als de persbureaus het nieuws
wereldkundig maken, neemt een parlementariër in het Canadese
parlement onmidd
ellijk
het woord om het goede
bericht te
kunnen melden.
Honderden felicitatiemails komen binnen.
Maar het eerste tegenspel op hun overdrijvingen krijgen Andy en Mike
pas als ze een zaal met studenten een WHO-voorstel presenteren om de
honger in de wereld bedrijfsmatig op te lossen. Inmiddels hebben ze een
paar honderd hamburgers aan de studenten uitgereikt en ook de vermeende
WHO-spreker zelf zet smaakvol een hap in zijn burger, om zijn betoog af
te ronden met de boodschap dat een hamburger 
wel
tien keer
recycled kan
worden. Groot in beeld wordt een animatie vertoond
van een wc, met een
aangekoppeld buizensyteem, waarna de inhoud van de pot op elegante en
hypermoderne wijze wordt gefilterd en hergebruikt: grondstof voor een
tweede-generatiehamburger. Een logische oplossing binnen de logica van
de vrije markt, legt Andy Bichlbaum uit. Dankzij het
procédé van de ruimtevaartorganisatie NASA kan een
hamburger wel tot tien keer worden hergebruikt. Bijvoorbeeld in
een
McDonald's-filiaal erg
ens in
Noord-Afrika. “Best te eten,
hè,”
vraagt Andy smakelijk happend van zijn hamburger.
In de zaal ogen sommige studenten verbijsterd, mogelijk in de hand gewerkt door het feit dat bijna alle hamburgers inmiddels gretig zijn genuttigd en de studenten het gevoel krijgen proefpersoon te zijn geweest in een smaaktest van twee keer of zelfs zes keer gerecyclede hamburgers. Sommige studenten roepen boe, sissen en stellen kritische vragen. Maar uiteindelijk zijn dat de kritische reacties waarop Andy en Mike al zoveel eerder hadden gerekend.
“Eerlijk gezegd is het helemaal niet zo grappig om voor zo’n zaal te staan en de meest absurde ideeën te spuien. Misschien dat het er grappig uitziet voor anderen, maar voor ons is het doodeng.”
“Als we een kant-en-klare speech moeten voorlezen, helpt het om ons volledig op de speech te concentreren. Als er met een cocktail in de hand geconverseerd moet worden met conferentiegangers, dan helpen de cocktails.”
“Geen idee. Juristen lijken het ook niet te weten: degenen aan wie wij het hebben gevraagd bleven het antwoord in ieder geval schuldig.”
“Als we het ons kunnen veroorloven op vakantie te gaan, kunnen we het ons ook veroorloven zo’n reis te bekostigen. Zie het als een vorm van eek-o-tourisme. De stress is weliswaar vier keer zo groot als in een vakantie, de omgeving ziet er niet uit, maar het geeft ons een bepaald soort voldoening. In de praktijk kunnen we overigens niet buiten de hulp van velen. En voor onze eerste WHO-lezing in Salzburg vlogen we naar Wenen, omdat die vlucht goedkoper was. Een overhemd leenden we. En van vrienden kregen we de sleutel van hun appartement om hotelkosten te besparen.”
“Bijzonder vriendelijk. Hartelijke handrukken. Soms een oprechte wens contact te blijven houden in de toekomst. ‘Hebt u toevallig een kaartje bij de hand? Hier heeft u de mijne’.”
“In Finland luisterden ze wel degelijk. Na de lezing liepen we rond en dronken een glas. En al die mensen hadden het verhaal wel degelijk begrepen. En toch hadden ze het niet aanstootgevend gevonden. Misschien wel in andere omstandigheden. Maar niet in de aanwezigheid van een hoge vertegenwoordiger van de Wereldhandelsorganisatie.”
“Een gekreukt overhemd zou helpen.”
“Een kwestie van geloof en vertrouwen. Tegen de kracht van zoveel geloof is geen logica bestand. Ons gehoor in Salzburg was heilig overtuigd van de zegeningen van de vrije markt. De vrijhandelsfilosofie brengt zegen en geluk in de wereld, zo luidt hun diepgewortelde overtuiging. Zolang je binnen de kaders van hun enig ware geloof blijft zien mensen er blijkbaar nooit kwaad in.”
“In ieder geval werkt het voor ons beter dan wachten tot de wereld uit zichzelf verandert. Journalisten van grote bladen vinden ons vaak komisch. Maar bijna altijd hebben ze ook oog voor de ernst van de zaak. Veel journalisten – is mijn indruk – willen best over belangwekkende dingen schrijven. Maar ze hebben een excuus nodig.”
Bart Hommersen
Dit is een uitgebreidere versie van een artikel oorspronkelijk verschenen in VA editie 1-2005. Het laatste nieuws in 3-2005. Een schat aan links en verdere achtergrondinformatie over The Yes Men vindt u op onze linkenpagina.
Het nummer is desgewenst hier los na te bestellen en hier aan te vragen als welkomstgeschenk bij een abonnement.
Meer Film in:
Het in plastic verpakte kippetje uit de supermarkt komt niet meer van een boerderij. Op de achttiende editie van 's werelds grootste documentairefestival IDFA realiseren publiek en jury zich met schrik hoe weinig we weten over de herkomst van ons voedsel. De film Ons Dagelijks Brood is nog niet afgelopen of de verontwaardiging klinkt alom. “Dit kan niet langer.” De industriële verwerking van 50.000 kippen wekt afgrijzen. De IDFA-jury spreekt over "nachtmerrieachtige beelden" en een "visioen van de hel". IDFA 2005 krijgt zo iets fascinerends vanwege de ontmoeting stad-platteland in hartje Amsterdam. Daar stapt warempel zelfs farmer John naar voren, hoofdpersoon uit een van de publieksfavorieten: The Real Dirt on Farmer John. De Amerikaanse bioboer die met de hulp van duizend stadse consumenten wist te ontsnappen aan de wurggreep waarin de landbouw terecht is gekomen. Docudrama over een man die zijn artisticiteit en liefde voor het land weet te verenigen met de erfenis van zijn familie. Een van de drie publiekslievelingen op IDFA 2005, met een rapportcijfer 8,9. Meer informatie, interviews en achtergrondinformatie in VA 4-2005.
In VA 1-2002 een
gesprek met Louk Box, nu rector van het Institute for Social Studies in Den
Haag. Toen lid van de Commissie Terlouw. Juni 2001 gaf Jan
Terlouw de aftrap in 't Spant in Bussum: het begin van het grote
Nederlandse debat over eten en genen.
In de wandelgangen van 't Spant begonnen VA en Louk Box een discussie
die een aantal maanden zou voortduren middels
e-mail. Een briefwisseling over hoofdpijn,
lineair denken, een kapotte computer en de frustraties in het
eten-en-genendebat.
Een van de gestelde vragen die opkwam tijdens de discussie: "Stel dat
een groot
deel van
de Nederlandse bevolking zou kampen met spanningshoofdpijn en
dat het Kabinet ook daarvoor een Commissie zou instellen: zouden we dan
ook gelijk beginnen
te debatteren over de voor- en nadelen
van hoofdpijnpoeders? Of zouden we na zorgvuldige bestudering van het
probleem
eerst alle mogelijkheden
bekijken die we in huis
hebben
om het nationale spanningshoofdpijnprobleem aan te pakken? In dat geval
zouden we in een latere fase vanzelfsprekend alsnog bij poeders en
pillen uit kunnen
komen; maar misschien ook niet. Waarom slaan we dan - als het om
voedselproductie
gaat - die hele eerste fase over?"
Lees er meer over in VA 1-2002.
