Antanas Mockus
Ademloos had de Colombiaanse hoofdstad Bogotá in de jaren negentig toegekeken hoe een eigenzinnige burgemeester de stad drie jaar lang bestuurde met humor, kunstzinnigheid en creativiteit. Voorjaar 2010 leek hij zelfs hoge ogen te gooien in de race voor het Colombiaanse presidentschap. En dat zonder dat Antanas Mockus of diens de Groene Partij ook maar een zak cement of rijst had uitgedeeld.
Trouwen deed hij op de rug van een olifant in een circuskooi, met als getuigen zeven Bengaalse tijgers. Even leek een nog veel mooiere droom bewaarheid te worden. Antanas Mockus, dé grote verrassing in de aanloop naar de verkiezingen in Colombia, leek een reële kans te maken op het presidentschap.
Een paar weken voor de eerste ronde van de Colombiaanse presidentsverkiezingen, op 31 mei 2010, noemden ineens heel veel Colombianen Antanas Mockus als hun favoriet voor het presidentschap. Meer dan de helft van de ondervraagden, volgens peilingen.
De kleurrijke voormalige burgemeester van Bogotá ontpopte zich in de maanden april en mei 2010 onverwacht als belangrijkste rivaal van Juan Manuel Santos, de kandidaat van rechts; terwijl twee maanden eerder niemand een cent voor zijn kansen had gegeven. Had hij ook in 2006 niet slechts 1,2 procent van de stemmen gekregen?
Anti-politicus
Er waren commentatoren die voorspelden dat Mockus al in de eerste ronde zou kunnen winnen en dan dus al meer dan de helft van de stemmen zou binnenhalen. Sowieso zou het een nek-aan-nek-race worden.In een land waar heel veel mensen een neiging tot geweld hebben, met zijn voortdurende strijd tussen guerrilla, paramilitairen, drugsbaronnen, zou de verkiezing van de man zonder snelle praatjes neer zijn gekomen op weinig minder dan een politieke aardverschuiving.
Nooit eerder in de Columbiaanse geschiedenis weigerde een presidentskandidaat het grootste deel van de hem toekomende campagnefondsen van in totaal 3,2 miljoen Amerikaanse dollar, omdat er betere dingen met het geld gedaan zouden kunnen worden. Een gebaar dat uitermate goed viel in een land waar politici altijd een overvolle campagnekas nastreven en geen probleem hebben met illegale betalingen van belanghebbende bedrijven. Een anti-politicus die pal stond voor transparantie, goed burgerschap en het betalen van belasting.
Mentaliteit
In 1996 had hij het burgemeesterschap van Bogota zelfs gewonnen zonder partij, kantoor of fondswervers. Hij kreeg inkomsten uit spontane donaties van taxichauffeurs en salsadancings. De anti-politicus won toen met de beloften dat hij zou vechten tegen corruptie en Bogotá weer menselijk en leefbaar maken. En dat leefbaar maken ging in Mockus' visie verder dan het creeren van crèches en parken en banen voor meer politieagenten. “Mensen hebben verleerd wat samenleven is. De sleutel tot werkelijke verandering verloopt via de mens.�
“Ik heb altijd politici gewantrouwd,� zei Mockus eens, “die een te grote machtshonger aan de dag leggen. Machtshonger gaat al gauw samen met een gebrek aan zelf-vernieuwing.� De sleutel tot werkelijke verandering verloopt via de mens, zei Mockus. Pas dan heb je een kans iets wezenlijks te doen aan de grote-stads-problemen. Mockus veranderde de werkwijze van de politie én de mentaliteit van de inwoners. Het aantal moorden in de hoofdstad die bij zijn aantreden gold als een van de gevaarlijkste steden ter wereld, daalde met 30%.
Mockus stond voor een andere manier van politiek bedrijven. Tijdens zijn burgemeesterschap had hij Japanse onderzoekers een studie laten doen. Als de verkeersgebruikers zich beter gedragen, berekenden zij, stroomt het verkeer 20 % sneller door. “Maar politici leggen liever een extra weg aan,� zei Mockus toen, “want die weg is in drie jaar klaar. Opvoeden kost twintig jaar.�
Mimespelers in het verkeer
Een van zijn beroemdste stunts is het ontslag van drieduizend verkeersagenten van wie een deel corrupt was. In plaats daarvan zette hij vierhonderd mimespelers aan het werk, die overal op straat op speelse wijze verkeersovertreders belachelijk maakten. Colombianen vinden het erger om voor gek gezet te worden dan om een boete te betalen, luidde zijn redenering. Hij liet stoepen aanleggen en sterren schilderen op alle plaatsen waar voetgangers zijn omgekomen bij een verkeersongeval. Tijdens zijn burgemeesterschap verminderde het aantal verkeersongelukken met de helft.Toen hij rijken opriep vrijwillig een extra belastingbijdrage te betalen, gingen 60.000 mensen op zijn suggestie in. Tijdens een periode van watertekort nam hij op televisie een douche samen met zijn vrouw – om te laten zien hoe je water kan besparen. Zoals hij in het destijds nog fietsarme Colombia demonstratief op de fiets naar zijn werk ging, om het milieubewustzijn van zijn stadgenoten een hart onder de riem te steken.
Taxichauffeurs
Toen rebellenleger FARC hem tijdens zijn ambtsperiode bedreigde, verscheen hij in een colbertje waar een hartvormig gat in was geknipt ter hoogte van de linkerkant van de borst.
Hij vroeg inwoners van de stad hem te melden wanneer ze een eerlijke taxichauffeur tegenkwamen. Met die eerlijke taxichauffeurs stippelde hij vervolgens een beleid uit om de mentaliteit van taxichauffeurs te verbeteren. “Ik wil geen leider zijn,� zegt Mockus. “Ik wil samenwerken.�
Het niet-zwart-maken van politieke tegenstanders in de aanloop naar de Colombiaanse presidentsverkiezingen was ook al een novum. En het succesvolle gebruik van sociale media was opnieuw een novum in Zuid-Amerika.
Geen grote krantenadvertenties of eindeloze televisiespotjes. Twitter, Facebook en mobiele telefoon waren de middelen waarmee de Groenen de supporters van de voormalige burgermeester van Bogotá mobiliseerden. Duizenden websites en blogs steunden Antanus Mockus in de aanloop naar de presidentsverkiezingen. Kunstenaars, studenten en intellectuelen maakten songs en video’s en organiseerden happenings.
De high tech-campagne leek zelfs aan te slaan buiten de grote steden. In kleinere gemeenten lag Mockus in de maand mei maar net achter op Santos, zo bleek uit peilingen. En dat zonder dat de Groene Partij ook maar een zak cement of rijst had uitgedeeld – een veel voorkomende praktijk om kiezersgunst te winnen.
Vertrouwde keuze
Mockus bleef in de eerste ronde tegen de verwachting in toch ver achter op Santos. De tweede ronde in juni verloor hij uiteindelijk met 27 % tegen 69 %. Volgens sommige commentatoren moesten de Colombianen nog wennen aan zijn niet-traditionele aanpak en hadden vooral ouderen een keuze voor het oude, vertrouwde gemaakt.
In en buiten Colombia reageerden velen teleurgesteld op Mockus’ verlies. De vraag blijft nu of zijn kunstzinnige, creatieve geest in Colombia net zoiets moois voor elkaar zou hebben weten te krijgen als destijds in de Colombinse hoofdstad.
We zullen het niet weten. In mei maakte hij bekend dat hij de Ziekte van Parkinson heeft. “Ik hoop dat jullie me niet kruisigen om een ziekte die fysiek is, en niet mentaal,� zei hij. Dat viel mee. Colombianen waardeerden opnieuw zijn eerlijkheid en openhartigheid. Volgens dokters heeft hij nog twaalf gezonde jaren voor de boeg.
Bart Hommersen